Wat zijn executieve functies?
Wat bedoelen wij als wij tijdens  een leerlingbespreking aangeven dat een bepaalde leerling zwakke executieve functies heeft. Wij bedoelen dan dat het kind problemen heeft met een of meerdere vaardigheden die gericht zijn op efficiënt en doelmatig werken (executieve functies versterken op school – Joyce Cooper Kahn, Margaret Foster) 




Gedragsproblemen en leerproblemen worden vaak gerelateerd aan problemen met executieve functies. Zo zijn er bepaalde ontwikkelingsstoornissen waarbij zwakke executieve functies de kern kunnen vormen van het probleem. Zoals ADHD, ADD en autisme spectrumstoornissen. 
Kinderen met leerstoornissen hebben ook vaak problemen met de executieve functies.

Leer- en gedragsproblemen kunnen van invloed zijn op de executieve functies, daarnaast is er zeker sprake van het feit dat zwakke executieve functies het leren en presteren zodanig beïnvloeden dat het lijkt alsof er sprake is van een leerstoornis. Hier is dus een gedegen en nauwkeurig onderzoek zeker op zijn plaats.

Daarnaast kunnen kinderen die lijden onder emotionele druk en stress veel problemen met de executieve functies vertonen. Een vol hoofd maakt nu eenmaal dat we er vaak niet veel bij kunnen hebben. Dit geldt zeker ook voor kinderen die overvraagd worden, gepest worden en of andere stress ervaren thuis of op school. De executieve functies kunnen daar enorm onder lijden. 
(meer hierover in: executieve functies versterken op school – Joyce Cooper Kahn, Margaret Foster)
Bij leer- en gedragsproblemen zijn problemen met de executieve functies van belang bij de informatie verwerking in het algemeen. De executieve functies zijn een algemene leervoorwaarde en als zodanig ook een basis voor succes. Deze functies zijn te trainen als algemene leervoorwaarde voor alle vakken die wij kinderen tijdens hun schoolloopbaan aanbieden om de leerresultaten te vergroten.

Wanneer moet je denken aan problemen met de executieve functies?
Er is veel gedrag in de klas waarneembaar dat alarmbellen kan doen rinkelen. 
- Er is sprake van onderpresteren ondanks een gemiddelde of bovengemiddelde intelligentie.
- Er is sprake van organisatieproblemen
- Er is sprake van planningsproblemen
- Er is moeite met het reguleren van gedrag
- Instructie wordt deels vergeten, niet-expliciete informatie wordt vergeten 
- Voordat het kind start is er sprake van vluchtgedrag (puntenslijpen. In la rommelen, naar het toilet) 
- Soms concentratie zwakte
- Moeite met volhouden van opgelegde taken
- Krijgt taken niet binnen de gestelde tijd af
- Er is sprake van problemen met het switchen van de ene taak naar de andere.
Er zijn verschillende gestandaardiseerde checklists die de executieve functies in kaart kunnen brengen zoals:
- de BRIEF (Behavior Rating Inventory of Executive Functions)
- Brown Attention-Deficit Disorder scale
- CBCL (Child Behaviour Checklist)
- Executive Skills Quistionnaire
(Executieve functies bij kinderen en adolescenten- Peg Dawson en Richard Guare)

Buiten deze gestandaardiseerde checklists blijven observaties in de klas over een bepaalde periode van erg groot belang.
Denk hierbij aan de ABC observatie of een tijdsteekproef. Deze observaties geven inzicht in het gedrag van de leerling en zodoende wordt ook helder waar de hulpvraag ligt.
Zwakke executieve functies is geen diagnose, het is een beschrijving van gedrag. Vooral het beschrijven van de bevorderende capaciteiten zijn belangrijk want vanuit de sterke kanten ga je hulp bieden. Stel dat het kind erg creatief is, dan kan hij helpen bij het bedenken van oplossingen.

Zoals eerder aangegeven zijn deze executieve functies te trainen en zijn er ook methodieken om deze problematiek het hoofd te bieden of om de leerling de juiste handvatten en ezelsbruggetjes te geven.
Smartonderwijs verzorgt over dit onderwerp workshops en geeft u als leerkracht inzicht in deze problematiek en inzicht in het handelen van leerling en leerkracht. Wat zijn de mogelijkheden in bao en VO?

Enkele tips op een rij:
- Zorg dat het huiswerk, of een dagplanning met taken, op het bord staat.
- Geef heldere en duidelijke instructie. Zorg dat je ook goed te zien bent.
- Beperk lange talige instructie. Instructie langer dan een kwartier of 20 minuten zal nauwelijks meer opgenomen worden. De spanningsboog van kinderen zijn niet langer dan 20 minuten.
- Zorg dat er rust in je lokaal is qua inrichting. Let op de afleidbaarheid in je inrichting.
- Zorg voor vaste routines.

- Geef de taken in deeltaken. Kinderen met problemen met plannen overzien vaak een hoeveelheid aan taken niet en hebben dan moeite met starten. Biedt structuur.
- Betrek het kind bij het plannen en maken van afspraken
- Maak taken eventueel korten en las pauzes in.
- Controleer of de instructie is begrepen en vraag wat het kind gaat doen, niet of het de instructie begrepen heeft ( dan zegt het kind toch ‘ja’).
- Werk met een instructietafel en verlengde instructie.
- Laat kinderen zelf verwoorden wat goed gaat en waar ze hulp bij nodig hebben
- Spreek tijd voor een opdracht af met het kind. Gebruik eventueel een timetimer
- Spreek af dat je binnen een bepaalde tijd komt kijken

- Voor oudere kinderen is werken met agenda’s belangrijk. Hoe plan ik mijn huiswerk? Hoe geef ik aan wat belangrijk is? (1-blikagenda)
- Leer ze werken met markeerstiften
- Er is vaak sprake van een trage informatie verwerking. Aantekeningen maken en opletten bij instructie kan een groot probleem zijn en stress veroorzaken. Geef deze kinderen een Worddocument met de instructie/ uitleg.

- Leer het kind ezelsbruggetjes voor het leren van grote hoeveelheid leerstof. Bijvoorbeeld mindmappen of de Romeinse kamer
- Bied veel visuele ondersteuning
- Bied stappenplannen bij complexe opdrachten ( zoals spreekbeurten en werkstukken) en spreek overlegmomenten af
- Beloon veel, positieve bekrachtigers en beloningssystemen
- Benoem wat goed ging, maak het concreet

Veel meer tips, ook per vakgebied staan in onderstaande boeken:

Boeken met uitleg over gedrag en executieve functies en vooral ook interventie tips :
- Executieve Functies bij kinderen en adolescenten - Peg Dawson en Richard Guare
- Executieve functies versterken op school – Joyce Cooper Kahn, Margaret Foster)
- Mindmappen met kids- Ed van Uden
- Leer als een speer- Jan Willem van den Brandhof
- Gedrag in uitvoering – Diana Schmidts en Mariette Huizinga
- Het werkgeheugen – Tracey Alloway
- Kinderen met aandachts- en werkhoudingsproblemen – K Timmerman
- Gedrag is meer dan je ziet- Willem de Jong
- Waar komt dat gedrag vandaan?- Barbera Bateman en Annemieke Golly

---